Rhyw a Covid-19

Mae effeithiau Covid-19 ar rywedd yn cyd-fynd â nodweddion eraill fel oed, ethnigrwydd, anabledd, dosbarth a statws mudo. Mae hyn yn arwain at effeithiau gwahanol i wahanol grwpiau o fenywod. Effeithir yn arbennig ar famau sengl gan fod eu sefyllfa economaidd yn aml dan fwy o anfantais ac, mewn rhai achosion, mae eu sefyllfa ariannol yn ansicr gan eu bod yn dibynnu ar un ffynhonnell incwm. Ni fydd menywod mudol sydd wedi colli eu swyddi ac sy’n ddarostyngedig i’r amod dim mynediad at arian cyhoeddus yn gallu cael mynediad at y system fudd-daliadau. Mae hyn yn golygu nad oes gan y menywod hyn a’u teuluoedd y modd i dalu eu costau tai na’r modd i fwydo eu teuluoedd. Mae’n eu rhoi mewn perygl o fod mewn tlodi.

Materion sy’n wynebu gweithwyr yng Nghymru ar sail rhyw

• Dengys ystadegau Iechyd Cyhoeddus Cymru fod menywod yn fwy tebygol, ar draws y rhan fwyaf o grwpiau oedran, o ddal y coronafeirws na dynion. Mae gan Gymru ganran uwch o fenywod sy’n gweithio ar y rheng flaen ac mae menywod hefyd yn fwy tebygol o fod â chyfrifoldebau gofal sy’n golygu eu bod yn cyflawni mwy o ddyletswyddau sy’n peri risg iddyn nhw.
• Yng Nghymru, mae mwy o ddynion na menywod wedi marw o’r coronafeirws.  Yn Tsieina, mae ffactorau ffordd o fyw fel deiet gwael ac ysmygu wedi bod yn gysylltiedig â marwolaeth o ganlyniad i'r Coronafeirws. Fodd bynnag, mae angen rhagor o ddata ac ymchwil arnom i esbonio pam. Er bod mwy o fenywod yn dal y feirws yng Nghymru, mae mwy o ddynion wedi marw ohono.
• Mae’r bwlch cyflog rhwng dynion a menywod yn dal yn ystyfnig o uchel, hyd yn oed mewn swyddi gweithwyr allweddol rheng flaen.  Ond mae’r bwlch cyflog yn uwch fyth i fenywod yn y sectorau gofal, glanhau ac arlwyo.  Yn rhy aml, mae’r gwaith mae menywod yn ei wneud yn cael ei danbrisio’n ddifrifol ac yn cael ei dalu’n wael.  Mae’r mathau o gontractau yn aml yn llai diogel, am gyfnod penodol, yn rhai dim oriau neu yn ystod y tymor yn unig. Mae cynnydd mewn gweithle ar y mathau hyn o gontractau yn araf neu ddim yn bodoli.
• Mae Cyfarpar Diogelu Personol yn broblem enfawr.  Yr argaeledd, yr ansawdd, a’r ffit neu’r maint.  Menywod sydd â’r cyflogau isaf, a’r swyddi sy’n fwyaf tebygol o fod yn gweithio ar reng flaen yr argyfwng hwn lle mae Cyfarpar Diogelu Personol yn hanfodol.
• Mae Cyfarpar Diogelu Personol llawn yn boeth ac yn drwm. Mae’n achosi i weithwyr chwysu, teimlo’n anghyfforddus a pheidio ag adnabod ei gilydd. Mae’n drafferthus i'w wisgo a’i dynnu ac mae llawer o weithwyr wedi dweud, er eu bod yn sychedig ac yn anghyfforddus, eu bod yn yfed llai fel nad oes rhaid iddyn nhw fynd i’r toiled.  I fenywod sy’n mynd drwy’r menopos, gall hyn wneud i waith fod yn annioddefol. Gall hefyd achosi blinder, heintiau’r llwybr wrinol a straen.
• Nid yw effaith ariannol argyfwng Covid-19 wedi dod i’r amlwg eto.   Fodd bynnag, menywod sydd eisoes â chyflogau isel, gwaith rhan amser a chontractau cyfnod penodol. Ers 2011, o blith yr holl weithwyr, menywod Du sydd wedi gweld y cynnydd mwyaf sydyn mewn cael eu cyflogi ar gontractau dim oriau.
• Mae’r diwydiant dillad wedi cael ei ddinistrio. Gweithwyr benywaidd yn y diwydiant hwn yw’r gweithwyr cyflogedig, Du a Lleiafrifoedd Ethnig (BME) tlotaf yn y byd. Mae archebion wedi gostwng yn ddramatig, ac mae cadwyni mawr wedi torri ar gontractau ar gyfer dillad.  Mae hyn yn rhoi menywod tlotaf y byd a’u plant mewn mwy o berygl o dlodi yn gyfan gwbl. Mae Undebau Llafur yn galw ar ein Llywodraethau i weithredu i amddiffyn y gweithwyr yn ein cymuned fyd-eang yn ogystal â’n cymuned leol.
• Mae Urddas Mislif yn hollbwysig ar hyn o bryd. Efallai na fydd merched a menywod yn gallu fforddio na chael gafael ar gynnyrch. Neu efallai nad ydyn nhw’n gallu mynd i siopa amdanyn nhw.
• Mae mamau’n fwy tebygol o fod yn weithwyr allweddol na thadau neu bobl nad ydyn nhw’n rhieni. Yn ôl ymchwil gan y Resolution Foundation roedd 39% o famau sy’n gweithio yn weithwyr allweddol cyn i’r argyfwng hwn ddechrau, o’i gymharu â 27% o’r boblogaeth sy’n gweithio yn gyffredinol.
• Mae gweithwyr gofal (menywod yn bennaf) bellach yn gweithio y tu hwnt i’w disgrifiadau swydd gan nad yw cleifion oedrannus yn aml yn cael eu derbyn i’r ysbyty. Mae hyn yn eu gorfodi i wneud mwy o waith nyrsio nad ydyn nhw wedi’u hyfforddi na’u talu i wneud a lle mae’r risg o ddal y firws yn uwch. Mae Undebau Llafur yn galw am gydnabod gweithwyr gofal am y gwaith ychwanegol maen nhw’n ei wneud.
• Roedd 50,946 o farwolaethau yn ymwneud â Covid-19 wedi'u cofrestru yng Nghymru a Lloegr hyd at 10 Gorffennaf 2020 (28,040 o ddynion a 22,906 o fenywod) (ONS)
• Mae’r swyddi sy'n lleiaf tebygol o allu cael eu gwneud o'r cartref (fel swyddi adeiladu elfennol) yn cael eu gwneud yn bennaf gan ddynion. Wrth edrych ar y pumed o’r gweithwyr mewn swyddi sydd leiaf tebygol o allu gweithio o gartref, mae 75% yn ddynion (ONS)
   

Mae llawer o undebau wedi tynnu cyfyngiadau o ran aelodaeth ac maen nhw'n rhoi cymorth cyfreithiol o'r diwrnod cyntaf y bydd rhywun yn ymuno.  Ymunwch ag undeb heddiw.

Gweithwyr hanfodol yw gweithwyr y mae eu gwaith yn hanfodol i ymateb i’r coronafeirws yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol, athrawon, pobl sy'n gweithio mewn archfarchnadoedd a llawer mwy o alwedigaethau. Mae tua 490,000 o weithwyr hanfodol yng Nghymru, sef tua thraean o'r gweithlu. Mae menywod yn fwy tebygol o fod yn weithwyr hanfodol na dynion. Mae 40% o'r holl ferched mewn cyflogaeth yng Nghymru yn weithwyr hanfodol, o'i gymharu â 28% o ddynion.

Yng Nghymru, menywod a'r rhai o gefndir lleiafrifol ethnig yw'r grwpiau o weithwyr sydd fwyaf tebygol o gael eu cyflogi mewn galwedigaethau sydd â'r risg uchaf.

Mewn rhai grwpiau ethnig mae cyfran uwch fyth o fenywod. Roedd tua dwy ran o dair (66%) o weithwyr hanfodol o gefndir Asiaidd heblaw Indiaidd, Pacistanaidd, Bangladeshaidd a Tsieineaidd yn fenywod.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllaw ym mis Mawrth 2020 ar y mathau o fusnesau a ddylai aros ar gau yn ystod camau cychwynnol y pandemig coronafeirws. Roedd busnesau fel tafarndai, bwytai a chanolfannau hamdden wedi’u cynnwys yn y canllawiau hyn.

Yn 2019 roedd tua 230,000 o bobl, tua 16% o gyfanswm y gweithlu, wedi’u cyflogi mewn diwydiannau yng Nghymru a gafodd orchymyn i gau ar ôl y pandemig coronafeirws cychwynnol. Mae menywod, pobl ifanc a gweithwyr o gefndir lleiafrifol ethnig yn fwy tebygol o gael eu cyflogi yn y diwydiannau hynny.

Roedd mwy o fenywod (55%) na dynion (44%) yn gweithio mewn diwydiannau a orfodwyd i gau. Mae hynny'n cyfateb i 18% o'r holl weithwyr benywaidd yng Nghymru o'i gymharu â 14% o'r holl weithwyr gwrywaidd.

Mae gweithwyr benywaidd iau (y rhai dan 25 oed) yn cyfrif am 12% o'r holl ferched sy'n weithwyr yng Nghymru, ond yn cyfrif 28% o'r holl rai mewn diwydiannau a orfodwyd i gau.

Yng Nghymru, mae pobl hunangyflogedig yn fwy tebygol o fod yn ddynion.

Mae gan gynrychiolwyr undebau ran bwysig i'w chwarae o ran:

• hybu hawliau cyfartal i bob aelod. Gall cynrychiolwyr ddod i gytundeb gyda chyflogwyr ynghylch polisïau a gweithdrefnau sy'n hyrwyddo cydraddoldeb ac nad ydyn nhw’n arwain at roi un grŵp dan anfantais mawr. 
• creu awyrgylch cefnogol yn y gwaith ac yn yr undeb lle mae pob aelod yn teimlo’i fod yn gallu cymryd rhan ac y gwerthfawrogir eu safbwyntiau
• herio achosion o aflonyddu a gwahaniaethu a gwneud yn siŵr yr ymdrinnir yn effeithiol â chwynion
• ymddwyn fel model rôl o ran trin pawb yn deg.

I gael rhagor o wybodaeth am sut gall y Ddeddf Cydraddoldeb amddiffyn gweithwyr, ewch i weld ein canllaw i gynrychiolwyr ar Covid-19 ac addasiadau rhesymol.

Beth ddylai eich cyflogwr ei wneud

• Dylai eich cyflogwr fod yn cydymffurfio â'r gyfraith ar addasiadau rhesymol o hyd. Mae pobl wedi camgymryd bod ‘busnes arferol’ wedi’i atal dros dro cyn belled â bod y Ddeddf Cydraddoldeb yn y cwestiwn. Mae aelodau o’r Undeb gyda nodweddion gwarchodedig wedi dweud eu bod wedi wynebu mwy o anawsterau o ran cael cyflogwyr i gytuno ar addasiadau rhesymol neu i’w cadw fel gweithwyr, yn rhannol oherwydd bod gweithleoedd yn brin o staff oherwydd salwch.
• Efallai bydd pobl sy’n wynebu mwy o risg angen addasu neu gael caniatâd i newid eu trefniadau gwaith neu weithio o gartref. Gellir trafod hyn gyda’u rheolwr llinell.  Dylai rheolwyr llinell weithio gyda gweithwyr i sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth gywir a’u bod yn ddiogel yn y gwaith, yn enwedig yn ystod argyfwng Covid-19.
• Dylai cyflogwyr fod yn cynnal asesiadau risg ar gyfer gweithio gartref, yn union fel y dylen nhw ar gyfer unrhyw weithle arall, gan ymgynghori ag undebau. Dylai cyflogwyr ystyried damweiniau, anafiadau, iechyd meddwl gweithwyr, lefelau straen a’r risg o drais – ochr yn ochr â ffactorau eraill sy’n caniatáu i weithwyr weithio’n gyfforddus ac yn ddiogel.  Cyflogwyr ddylai ddarparu addasiadau i gadw gweithwyr yn gyfforddus yn y gweithle, fel cyfarpar i gefnogi ystum corff da neu i reoli tymheredd.   Darllenwch fwy am sut mae cadw’n ddiogel wrth weithio gartref a sut gall cynrychiolwyr iechyd a diogelwch helpu pobl sy’n gweithio gartref.
• Dylai cyflogwyr wrando ar fenywod yn eu gweithle.  Byddai caniatáu i fenywod gael lle diogel i drefnu, rhwydweithio a thrafod yn fan cychwyn, ond rhaid i gyflogwyr sicrhau bod menywod yn cael clust i wrando pan fydden nhw’n codi materion ynghylch anabledd a’r gweithle. 
• Er bod risgiau iechyd a diogelwch i'w hystyried yng nghyswllt gweithio gartref, yn enwedig o ran cyfarpar, a bod angen i gyflogwyr gymryd y gofynion o ran addasiadau rhesymol o ddifrif; mae gweithio gartref hefyd yn fuddiol i lawer o bobl, ac rydyn ni’n gobeithio y bydd rheolwyr yn fwy agored i gynnig hyblygrwydd yn y dyfodol.  Gall yr hyblygrwydd hwn fod yn arbennig o fanteisiol i bobl anabl sydd angen rheoli eu gwaith mewn ffordd wahanol ac i bobl sydd â chyfrifoldebau gofalu yn ogystal ag i gwmnïau sy’n awyddus i elwa o allu recriwtio o grŵp mwy o bobl ac i’r amgylchedd wrth i weithwyr leihau’r amser maen nhw’n ei dreulio’n cymudo.
• Mae dyletswydd gyfreithiol ar eich cyflogwr i amddiffyn eich iechyd a diogelwch yn y gwaith.  Cyn gweithio, dylech gael asesiad risg sy'n tynnu sylw at risgiau penodol Covid-19.  Dylai’r asesiad hwn gynnwys cwestiynau ynghylch gyda phwy rydych chi’n byw, ac a ydych chi neu aelodau o’ch aelwyd yn fregus, yn ogystal â sut rydych chi’n bwriadu mynd i'r gweithle os nad ydych yn gallu gweithio gartref.  Dylai’r asesiad risg hefyd gynnwys pa addasiadau sydd eu hangen arnoch i allu gwneud eich gwaith.
• Os ydy eich cyflogwr wedi gwneud popeth y gall ei wneud i gael gwared ar bob risg arall, a bod angen o hyd i chi weithio, yna mae dyletswydd ar eich cyflogwr i ddarparu’r cyfarpar diogelu personol priodol i chi allu gwneud eich gwaith.  Nid yn unig mae hyn yn wir mewn gweithleoedd meddygol ond ym mhob gweithle arall gan gynnwys cartrefi gofal, siopau, warysau a cherbydau cludo.  Darllenwch fwy o wybodaeth am gyfarpar diogelu personol a'r gweithle
• Os ydych chi'n gweithio o'ch cartref, mae’n rhaid i’ch cyflogwr eich diogelu o hyd.  Mae hyn yn golygu gwneud yn siŵr bod gennych chi amgylchedd diogel i weithio ynddo, a bod gennych chi’r cyfarpar priodol i’ch galluogi i wneud eich gwaith.  Dylai eich cyflogwr eich cynorthwyo wrth i chi barhau i wneud eich swydd, hyd yn oed os yw gweithio gartref yn golygu eich bod yn gwneud hynny mewn ffordd wahanol.
• Os oes gennych chi gyfrifoldebau gofal plant neu gyfrifoldebau gofalu eraill, os ydych chi angen addasiadau oherwydd eich anabledd neu gyflwr iechyd tymor hir neu os oes gennych chi unrhyw anghenion eraill, dylech drafod y rhain â’ch cyflogwr. Dylen nhw ystyried eich anghenion a gwneud addasiadau rhesymol.
• Os ydych chi’n feichiog ac yn gweithio, mae rhwymedigaeth gyfreithiol ar eich cyflogwr i asesu risgiau’r gweithle i weithwyr beichiog a’u plant heb eu geni. Mae hyn hefyd yn berthnasol i famau sy’n bwydo ar y fron sydd wedi dychwelyd i’r gwaith. Darllenwch fwy am eich hawliau fel gweithiwr beichiog.
• Mae’r pandemig hwn yn gyfnod anodd i lawer ohonom.  Mae iechyd meddwl a’ch llesiant yn hynod bwysig, ac fe ddylai eich cyflogwr eich cynorthwyo yn ystod yr argyfwng hwn.  Dilynwch ein sesiynau dysgu byr, sef Ymdopi gyda Covid a fydd yn rhoi’r adnoddau a’r technegau i chi i’ch helpu i ofalu amdanoch eich hun yn ystod y cyfnod hwn.
• Os ydych chi’n wynebu newid yn eich sefyllfa o ran cartref, gall eich cyflogwr eich helpu a chynnig addasiadau yn ystod y cyfnod hwn.

• Mae’r bwlch o ran rhywedd, hil ac anabledd yn bodoli, a bydd yr argyfwng hwn yn ymestyn y bylchau hynny.  Byddwn ni’n gweithio gyda’r llywodraeth i ymchwilio i sut gellid mynd ati i archwilio hyn mewn rhagor o fanylder a’i liniaru.
• Bydd rhaid i unrhyw gamau gweithredu fod yn rhan o  strategaeth ehangach i warchod iechyd a diogelwch pobl yn y gweithle. Mae’n rhaid iddi gynnwys canllawiau cryfach gan y llywodraeth (gyda deddfwriaeth i'w hategu) ynglŷn â’r mesurau diogelwch y mae’n rhaid i bob cyflogwr eu hystyried nawr. Mae’n rhaid iddi hefyd gynnwys pwerau newydd (drwy rwydwaith tridarn sy’n cynnwys cyflogwyr, undebau a’r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch) er mwyn galluogi’r llywodraeth i orfodi cyflogwyr nad ydynt yn dilyn y camau hyn i gau.

Darllenwch sut mae trafod gyda chyflogwyr ac amddiffyn y gweithlu yn ein canllaw i gynrychiolwyr coronafeirws.

•    Darllenwch ein hymateb llawn i ymchwiliad ar y Coronafeirws a’r effaith ar bobl â nodweddion gwarchodedig

Rhowch wybod am eich profiad

Ydych chi’n poeni nad ydych chi’n gallu aros yn ddiogel rhag y coronafeirws yn eich gweithle?  Dywedwch wrthym am eich profiadau drwy ddefnyddio ein ffurflen datgelu.

Byddwn yn rhannu’r wybodaeth am eich pryderon iechyd a diogelwch yn ddienw â Llywodraeth Cymru a’r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch. Os byddwch yn rhoi caniatâd i rannu eich manylion, byddwn hefyd yn adrodd y mater i’ch undeb llafur ar eich rhan. 

Llenwch ein ffurflen pryderon am iechyd a diogelwch

Ymuno ag undeb

Mae undebau'n helpu pobl i ddod ynghyd, yn atal pobl rhag cael eu trin yn annheg a chael gwell bargen gan eu cyflogwyr.

Maen nhw yno yn ystod cyfnodau anodd – yn rhoi cyngor cyfreithiol am ddim os oes angen. Gall aelodau o undeb fanteisio ar lawer o gynigion a gostyngiadau hefyd. A phob blwyddyn, bydd undebau’n helpu dros 200,000 o bobl i gael gafael ar y cyfleoedd dysgu a hyfforddi sydd eu hangen arnyn nhw i symud ymlaen yn eu gyrfa.

Onid ydy hi’n amser i chi ymuno ag undeb?

Dod o hyd i undeb nawr