Gweithwyr Cymru wedi gweithio gwerth £692 miliwn o oramser heb dâl yn ystod y llynedd yn ôl dadansoddiad TUC Cymru

Hawliodd cyflogwyr yng Nghymru gwerth £692 miliwn o lafur am ddim y llynedd oherwydd bod gweithwyr wedi bod yn gweithio goramser heb dâl, yn ôl dadansoddiad newydd a gyhoeddwyd heddiw (dydd Gwener) gan TUC Cymru.

Heddiw yw’r 18fed tro i Ddiwrnod Gweithio Eich Oriau Go Iawn blynyddol y TUC gael ei gynnal. Ar y diwrnod hwn, mae gweithwyr yn cael eu hannog i orffen eu shifftiau ar amser. A chaiff rheolwyr eu hannog i gefnogi staff drwy osod llwyth gwaith rhesymol a sefydlu polisïau yn y gweithle i ddiogelu rhag gorweithio.

Prif ganfyddiadau ac effaith y pandemig

Ar draws y DU, roedd 3.8 miliwn o bobl wedi gweithio goramser heb dâl yn 2021, sy’n 7.6 awr o waith di-dâl yr wythnos ar gyfartaledd. Ar gyfartaledd, mae hynny’n cyfateb i £7,100 y flwyddyn o gyflog nad yw’n cael ei dalu am waith a wneir.

Yng Nghymru, roedd 9.4% o weithwyr yn gweithio goramser heb dâl, gan weithio 7.1 awr yr wythnos dros eu horiau ar gyfartaledd. Mae hynny’n cyfateb i £5,801 y flwyddyn o gyflog nad yw’n cael ei dalu. (gweler Tabl 3 yn y nodiadau)

Roedd y tarfu ar batrymau gweithio yn ystod y pandemig yn golygu bod hon yn ail flwyddyn o batrymau gweithio anarferol, gyda llawer o weithwyr ar ffyrlo. Mae hyn wedi ei gwneud yn anoddach deall tueddiadau tymor hwy o ran goramser di-dâl. Ond mae’r ffigurau’n dangos nad yw addewidion i ‘ailgodi’n gryfach’ yn cael eu cyflawni o ran sicrhau bod gweithwyr yn cael eu talu am yr holl oriau maent yn eu gweithio.

Yn dilyn cwymp mewn oriau gwaith yn ystod blwyddyn gyntaf y pandemig, mae goramser heb dâl wedi dechrau tyfu eto yn 2021. Rhwng 2020 a 2021 bu cynnydd o 427,000 yn nifer y gweithwyr yn y DU sy’n gweithio goramser heb dâl, a chynyddodd cyfran y gweithwyr yn y DU sy’n gweithio goramser heb dâl o 12.1% i 13.5%. (gweler Tabl 1 yn y nodiadau)

Mae’r rhan fwyaf o’r deg grŵp galwedigaethol sy’n gwneud y mwyaf o oramser heb dâl yn swyddi sy’n debygol o fod yn bosibl eu gwneud gartref. Mae rheolwyr a chyfarwyddwyr yn amlwg iawn, sy’n awgrymu nad yw cyflogwyr yn rheoli cyfrifoldebau ychwanegol staff lefel uwch yn briodol. Ac mae athrawon yn uchel ar y rhestr. Mae’r her o gadw ysgolion yn agored i blant gweithwyr allweddol, tra’n darparu dysgu gartref hefyd, wedi cynyddu eu dwysedd gwaith. (gweler Tabl 2 yn y nodiadau)

Gweithio mwy am lai

Dywed TUC Cymru fod y cyfuniad o brinder llafur mewn rhannau o’r economi a’r argyfwng costau byw yn debygol o olygu bod llawer o bobl yn gweithio’n fwy dwys er bod eu cyflog go iawn yn lleihau.

Yn y sector cyhoeddus, mae problemau o orweithio a llwyth gwaith gormodol yn cael eu sbarduno gan argyfwng recriwtio a chadw staff sydd wedi cael ei waethygu gan ddegawd o gyfyngiadau cyflogau a osodwyd gan y llywodraeth.

Mae TUC Cymru yn galw ar lywodraeth y DU i wneud y canlynol:

• Datrys yr argyfwng recriwtio a chadw staff yn y sector cyhoeddus ar frys, gan weithio gydag undebau ar strategaeth gweithlu wedi’i hariannu’n llawn.
• Cefnogi cyflogwyr mewn sectorau lle mae prinder sgiliau gyda chyllid cyhoeddus ar gyfer hyfforddiant.
• Rhoi hawliau cryfach i bobl sy’n gweithio drefnu eu hunain ar y cyd mewn undebau a bargeinio â’u cyflogwr i sicrhau bod ganddynt reolaeth resymol dros eu horiau gwaith.
• Ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr ac undebau negodi Cytundebau Cyflog Teg i sectorau sy’n talu cyflogau isel.
• Dwyn ymlaen y bil cyflogaeth sydd wedi’i addo ers tro a chryfhau amddiffyniadau rhag gorweithio, gan gynnwys hawl i weithio’n hyblyg o’u diwrnod cyntaf.

Dywedodd Shavanah Taj, Ysgrifennydd Cyffredinol TUC Cymru:

“Mae’r rhan fwyaf ohonom yn fodlon gweithio ychydig o amser ychwanegol pan fydd ei angen, ond dylem gael yr amser hwnnw’n ôl pan fydd yn dawelach. Ni ddylai neb fod yn gwneud gwaith nad ydynt yn cael eu talu amdano.

“Felly rydyn ni’n galw heddiw ar bobl yng Nghymru i gymryd eich amser cinio llawn a mynd adref ar amser. Ac rydyn ni’n galw ar reolwyr i annog eu staff i orffen ar amser ac arwain drwy esiampl.

“Mae Cymru nawr yn wynebu prinder llafur ac argyfwng costau byw. Os na fydd llywodraeth y DU yn gweithredu i gefnogi gweithwyr, byddant yn gweithio oriau hirach am lai o gyflog yn y pen draw.

“Dylai’r Canghellor ddefnyddio ei ddatganiad yn y gwanwyn i nodi cynlluniau i fynd i’r afael â phrinder llafur mewn gwasanaethau cyhoeddus, ac i ariannu hyfforddiant lle mae prinder sgiliau. A dylai gyflwyno cynllun i sicrhau bod cyflogau’n codi ar draws yr economi.”