Cam-drin domestig a Covid-19: cefnogi aelodau yng Nghymru

Neidiwch i:

• Cam-drin domestig a’r argyfwng coronafeirws – beth yw’r problemau?
• Beth yw cam-drin domestig?
• Pwy sy’n cael eu heffeithio?
• Mae cam-drin domestig yn fater i’r gweithle
• Cyflogwyr sydd â chyfrifoldeb i ddiogelu gweithwyr rhag camdriniaeth
• Beth gall cyflogwyr ei wneud i gefnogi gweithwyr sy’n profi cam-drin domestig?
• Enghreifftiau o ganllawiau a pholisïau
• Beth allwch chi ei wneud os ydych yn poeni bod aelod yn profi camdriniaeth?
• Pethau i’w gwneud a phethau i’w osgoi
• Cyflawnwyr cam-drin
• Rhestr lawn o wasanaethau cymorth arbenigol
• Cyhoeddiadau’r TUC

Cam-drin domestig a’r argyfwng coronafeirws – beth yw’r problemau?

Mae’n debyg eich bod wedi gweld yr adroddiadau yn y newyddion – mae’r cyfyngiadau o amgylch y byd wedi arwain at gynnydd mewn cam-drin domestig. Mae’n gyfnod brawychus i unrhyw un sy’n profi cam-drin. Efallai eich bod yn poeni am rai o’ch aelodau, cydweithwyr, ffrindiau neu aelodau eich teulu.

Mae mesurau i atal ymlediad coronfeirws yn golygu bod llawer o bobl wedi’u hynysu adref yn awr gyda rhywun sy’n eu cam-drin. Mae’n bosibl y bydd tensiynau ychwanegol hefyd yn y cartref, er enghraifft pryderon ariannol cynyddol. Er, wrth gwrs, ni all y rhain fyth fod yn esgus dros gam-drin.

Mae ynysiad, cadw pellter cymdeithasol a’r ofn sy’n cael ei greu gan y feirws yn darparu cyfleoedd newydd i gamdrinwyr ddychryn a rheoli partneriaid. Mae’r ffactorau hyn yn cynyddu’r risg o drais yn erbyn merched, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Gall hefyd ei gwneud yn anoddach i oroeswyr gael mynediad at rwydweithiau diogelwch a chymorth.

Wrth i’r mesurau cyfyngiadau gael eu llacio, mae’n bosibl y bydd cynnydd yn nifer y bobl sy’n ceisio gadael sefyllfaoedd ymosodol yn y cartref. Mae’n bosibl y bydd angen cymorth ychwanegol arnynt gan y gweithle yn ystod y cyfnod hwn.

Beth yw cam-drin domestig?

Gall cam-drin domestig effeithio ar unrhyw un a gall fod ar sawl ffurf.

Mae Cymorth i Ferched Cymru yn diffinio cam-drin domestig fel: “un unigolyn yn rheoli unigolyn arall mewn perthynas bersonol neu deuluol agos; gall y cam-drin fod yn rhywiol, corfforol, ariannol, emosiynol neu seicolegol.”

Mae enghreifftiau o gam-drin yn cynnwys:

Cam-drin llafar

Dilorni, sarhau, neu fychanu rhywun gyda geiriau – ar eu pen eu hunain neu o flaen eraill.

Trais corfforol

Unrhyw fath o drais yn erbyn rhywun gan gynnwys gwthio, taro, pwnio, cicio, tagu neu ddefnyddio arfau.

Rheoli

Ceisio cyfyngu pwy y mae rhywun yn ei weld neu’n siarad gyda hwy. Eu hatal rhag cymdeithasu gyda ffrindiau neu deulu.

Camarwain bwriadol (neu 'Gaslighting')

Tanseilio neu ddylanwadu ar rywun drwy’r amser, er mwyn iddynt amau eu callineb eu hunain neu maent yn dechrau meddwl mai hwy yw’r broblem.

Cam-drin ariannol

Cymryd rheolaeth dros arian rhywun i’w hatal rhag cael arian a chyfyngu eu hannibyniaeth.

Cam-drin rhywiol

Cymell neu orfodi rhywun i gael rhyw pan nad ydynt eisiau (treisio), cyffwrdd neu deimlo, gorfodi rhywun i wylio pornograffi.

Cam-drin ar-lein

Sarhau neu fygwth rhywun drwy’r cyfryngau cymdeithasol, negeseuon, neu e-bost.

Mathau eraill o drais yn erbyn merched a merched ifanc

Er enghraifft anffurfio organau cenhedlu benywod, trais ar sail anrhydedd, priodas dan orfod.

Pwy sy’n cael eu heffeithio?

Gall cam-drin domestig ddigwydd i unrhyw un, ond mae rhyw’r dioddefwr a’r cyflawnwr yn dylanwadu ar y risg, difrifoldeb a’r niwed a achosir. Mae tua 1 o bob 3 o ferched yn profi cam-drin domestig yn ystod eu bywydau.

Gan amlaf, y cyflawnwr yw partner neu gynbartner. Ond gall aelodau eraill o’r teulu neu ofalwyr gyflawni cam-drin domestig hefyd,

Er y gall unrhyw un gael eu heffeithio, gall fod risgiau a rhwystrau gwahanol i bobl o wahanol grwpiau. Er enghraifft:

• mae merched anabl yn fwy tebygol o brofi cam-drin domestig na merched eraill heb anabledd.
• gall merched duon a lleiafrifoedd ethnig wynebu rhwystrau ychwanegol wrth geisio cael mynediad at gymorth.
• mae merched hŷn yn llai tebygol o adrodd am gam-drin domestig.
• gall lesbiaid, pobl hoyw, a dynion a merched deurywiol brofi cam-drin domestig gan aelodau’r teulu sy’n homoffobig  a gallant fod yn agored i gamdrinwyr sy’n tanseilio eu rhywioldeb neu’n bygwth i ddatgelu eu rhywioldeb i eraill.
• gall dynion a merched traws ganfod bod llai o wasanaethau ar gael iddynt. 
• gall dynion gael mwy o anhawster i ddatgelu camdriniaeth a chanfod mwy o rwystrau wrth geisio cael mynediad at gymorth.

Mae cam-drin domestig yn fater i’r gweithle

Mae rhai pobl yn ystyried cam-drin domestig fel mater personol neu breifat. Ond mewn gwirionedd gall effeithio ar bob agwedd ar fywyd person ac, fel undebwyr llafur, gwyddom fod hyn yn cynnwys eu bywyd gwaith.

Gall y gweithle fod yn lleoliad seibiant i bobl sy’n profi camdriniaeth yn y cartref. I’r rhai sy’n gweithio gartref yn awr ac nad ydynt yn gallu cyfarfod â ffrindiau a’u teulu ehangach oherwydd mesurau cyfyngiadau symud, mae’n anoddach fyth i bobl gael cymorth. Gall rhai deimlo mewn mwy o berygl adref.

Mae’n bosibl mai rheolwyr llinell, cydweithwyr a chynrychiolwyr undebau llafur fydd cyswllt mwyaf rheolaidd rhywun y tu allan i’r cartref. Gallant hwy helpu drwy sylwi ar yr arwyddion a darparu cymorth. Mae’n bwysig yn ystod y cyfnod hwn, bod cyflogwyr yn gwneud popeth yn eu gallu i gefnogi gweithwyr a allai fod wedi’u heffeithio gan y mater hwn.

Wrth i’r mesurau cyfyngu gael eu llacio mae’n bosibl y bydd cynnydd yn nifer y bobl sy’n ceisio gadael sefyllfaoedd ymosodol yn y cartref. Gallai fod angen cymorth ychwanegol arnynt gan y gweithle yn ystod y cyfnod hwn.

Fel cynrychiolydd undeb, gallwch chi fod yn bwynt cyswllt i aelodau a’u helpu i gael mynediad at gymorth. Hefyd, mae yna bethau y gallwch ofyn i’ch cyflogwr eu gwneud i gefnogi gweithwyr sy’n profi cam-drin domestig.

Cyflogwyr sydd â chyfrifoldeb i ddiogelu gweithwyr rhag camdriniaeth

Mae gan bob cyflogwr rwymedigaeth i ddiogelu eu cyflogeion rhag camdriniaeth yn y gwaith. Mae ganddynt gyfrifoldeb cyfreithiol i hyrwyddo lles a diogelwch pob aelod o staff. Nodir hyn o dan

• Deddf Iechyd a Diogelwch yn y Gwaith (1974)
• Rheoliadau Rheoli Iechyd a Diogelwch yn y Gwaith (1992)
• Rheoliadau Adrodd ar Anafiadau, Clefydau neu Ddigwyddiadau Peryglus (1995)
• Rheoliadau Iechyd a Diogelwch (Ymgynghori â Chyflogeion) (1996).

Yng Nghymru, mae gan gyrff cyhoeddus ddyletswyddau o dan Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) (VAWDASV). Mae’r gyfraith hon yn ceisio hyrwyddo ymateb ar y cyd gan y sector cyhoeddus, arweinyddiaeth gryfach a ffocws mwy cyson ar y ffordd mae’r materion hyn yn cael eu trin yng Nghymru. Yn ogystal â darparu fframwaith o gymorth i ddioddefwyr/goroeswyr camdriniaeth, mae’n ceisio atal y gamdriniaeth rhag digwydd o gwbl.

Beth gall cyflogwyr ei wneud i gefnogi gweithwyr sy’n profi cam-drin domestig?   

Mewn rhai gweithleoedd, mae undebau wedi trafod polisïau penodol ar gyfer y gweithle ar gam-drin domestig. Neu weithiau gwneir darpariaeth o dan y polisïau iechyd a diogelwch, cydraddoldeb, urddas yn y gwaith, absenoldeb presennol neu bolisïau eraill.

Mae canllawiau Llywodraeth Cymru’n datgan y dylai bod gan bob cyflogwr gwasanaethau cyhoeddus bolisi yn y gweithle ar VAWDASV a’u bod yn rhoi ystyriaeth i bolisi penodol sy’n gysylltiedig â cham-drin domestig. Dylai polisïau ddarparu arweiniad ar weithdrefnau ar gyfer rheolwyr llinell a chydweithwyr pan fydd pryderon wedi’u codi ynghylch cam-drin domestig, yn ogystal â disgwyliadau swyddogol mewn cysylltiad ag ymddygiad ymosodol.

Gall cynrychiolwyr undebau weithio gyda chyflogwyr i gyflwyno polisïau newydd pan na fydd rhai’n bodoli neu addasu trefniadau presennol os bydd angen unrhyw newidiadau mewn ymateb i faterion penodol a gyflwynir gan y pandemig Covid-19.

Mae Cymorth i Ferched Cymru wedi cynhyrchu canllaw ymarferol i reolwyr ar ddarparu cymorth yn ystod y pandemig.

Gall polisi yn y gweithle ar gam-drin domestig helpu i ddangos yn glir i weithwyr y cymorth sydd ar gael a gwneud iddynt deimlo’n fwy hyderus yn datgelu camdriniaeth a cheisio cymorth.

Ymhlith y meysydd allweddol o gymorth y gellir eu negodi fel rhan o bolisi’r gweithle, mae:

• absenoldeb arbennig â chyflog – mae absenoldeb â chyflog yn hollbwysig er mwyn galluogi rhywun i wneud trefniadau ymarferol wrth ddianc rhag camdriniwr. Gallai’r rhain gynnwys dod o hyd i gartref newydd, sicrhau lle mewn lloches, sicrhau lleoedd mewn ysgol newydd neu drefniadau gofal plant i blant, derbyn cyngor cyfreithiol, agor cyfrif banc newydd, ceisio cymorth meddygol a chwnsela. Mae rhai undebau wedi negodi hyd at 20 diwrnod o absenoldeb arbennig â chyflog.  Mae Llywodraeth Cymru wedi annog cyflogwyr gwasanaethau cyhoeddus i gynnig absenoldeb arbennig â chyflog ac mae Cyngor Partneriaeth y Gweithlu (strwythur partneriaeth gymdeithasol o undebau, cyflogwyr a Llywodraeth Cymru) wedi cyhoeddi cyd-ddatganiad ar absenoldeb â chyflog i staff sy’n dioddef cam-drin domestig.
• hyblygrwydd – ceisiadau am hyblygrwydd, er enghraifft yr angen i weithio oriau afreolaidd neu ostyngiad mewn baich gwaith dros dro, cael eu trin yn dosturiol gyda gweithwyr yn derbyn cefnogaeth lawn.
• absenoldeb salwch – ni ddylai bod unrhyw gosbau o dan bolisïau absenoldeb salwch am absenoldeb salwch sy’n gysylltiedig â cham-drin domestig.
• sicrwydd o ddiogelwch swydd a chymorth – mae sicrwydd yn ddefnyddiol er mwyn darparu ymdeimlad o sefydlogrwydd a helpu i ddarparu diogelwch ariannol.
• asesiadau risg – dylid cynnal y rhain i ddiogelu gweithwyr a sicrhau bod mesurau iechyd a diogelwch priodol ar waith pan fydd eu hangen.
• cefnogi ceisiadau adleoli – dylai’r cyflogwr gefnogi ceisiadau yn llwyr a’u cynnal heb unrhyw gostau i’r gweithiwr. Dylid cadw lleoliadau gwaith newydd yn gyfrinachol.
• pwyntiau cyswllt/cymorth a enwir – dylid nodi pwyntiau cyswllt a chymorth dynodedig a’u cyhoeddi o fewn sefydliadau. Gallai’r rhain gynnwys rhywun o’r adran Adnoddau Dynol, swyddog lles a chynrychiolwyr undebau llafur. Dylai pob pwynt cyswllt dynodedig dderbyn hyfforddiant priodol (gweler isod) er mwyn iddynt allu darparu gwybodaeth a chyfeiriadau priodol.
• hyfforddiant – hyfforddiant priodol i reolwyr, swyddogion Adnoddau Dynol, pwyntiau cyswllt a’r gweithlu ehangach.  Mae hyfforddiant ar gael drwy Cymorth i Ferched Cymru.
• codi ymwybyddiaeth – codi ymwybyddiaeth o gam-drin domestig fel mater i’r gweithle a darparu gwybodaeth i bob aelod o staff am y cymorth sydd ar gael.
• cyfrinachedd a diogelu – dylai fod sicrwydd o ran cyfrinachedd a chanllawiau clir ar sut a pham y gallai fod angen rhannu gwybodaeth mewn amgylchiadau pan fydd seiliau diogelu (e.e. diogelu plant neu oedolion agored i niwed).
• cyflawnwyr – mesurau atal a chefnogaeth i’r rhai sydd mewn perygl o fod yn gyflawnwyr. Manylion sut y bydd cyflawnwyr yn cael eu rheoli o fewn gweithdrefnau disgyblu’r sefydliad, gan gynnwys pan fydd y dioddefwr/goroeswr a’r cyflawnwr yn gweithio yn yr un sefydliad.

Enghreifftiau o ganllawiau a pholisïau

Mae’r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol wedi cyhoeddi canllaw ar gyfer datblygu polisi effeithiol i gyflogwyr yng Nghymru.

Beth allwch chi ei wneud os ydych yn poeni bod aelod yn profi camdriniaeth?

1. Gwybod sut i adnabod yr arwyddion:

Os ydych yn credu bod ymddygiad rhywun yn anarferol, mae’n well holi yn hytrach na thybio. Ystyriwch y defnydd o gwestiynau caeedig (cwestiynau y gallant ateb “ie” neu “na” iddynt) rhag ofn y bydd rhywun arall yn gwrando.

Bydd pobl yn ymddwyn yn wahanol oherwydd y cadw pellter cymdeithasol, ynysiad a gorbryder, ond mae angen i chi fod yn ymwybodol o’r posibilrwydd o gam-drin.

Byddwch yn wyliadwrus o newidiadau i ymddygiad neu newidiadau i batrymau cyfathrebu arferol, mae’n well holi mewn ffordd sensitif yn hytrach na gwneud rhagdybiaethau.

Dyma rai o’r arwyddion i gadw golwg amdanynt a allai eich helpu i adnabod camdriniaeth:

Tawelwch ar-lein

Fel arfer yn weithredol ar y cyfryngau cymdeithasol, maent yn anarferol o dawel yn awr. Mae rheoli neu ddileu cyfrifon cyfryngau cymdeithasol yn ddull rheoli a ddefnyddir yn aml gan gamdrinwyr.

Hanes

A ydynt wedi trafod cenfigen, natur reoli eu partner yn y gorffennol, neu gamddefnydd o sylweddau yn y gorffennol?

Ymddangosiad ac ymddygiad

A yw eu personoliaeth wedi newid, a ydynt yn ymddangos yn ddistaw ac yn llai hyderus nac arfer?

Os ydych wedi’u gweld yn rhithwir neu mewn person, a ydynt yn ymddangos yn anarferol o flêr neu a oes ganddynt unrhyw anafiadau anesboniadwy?

Wrth gwrs, mae llawer ohonom yn fwy blêr, wrth i’n harferion ddiflannu, ac efallai ein bod yn dioddef hwyliau isel, ond mae’r rhain yn parhau i fod yn arwyddion i gadw golwg amdanynt.

Esgusodion ac annibynadwy

Maent yn gwneud esgusodion dro ar ôl tro ac nid ydynt ar gael ar gyfer galwad neu we sgwrs. Efallai eich bod hyd yn oed wedi sylwi ar newid yn arddull eu negeseuon testun neu e-bost?

Cadarnhau gyda phartner

Mae’n ymddangos bod angen iddynt gadarnhau gyda rhywun neu ofyn eu caniatâd cyn y gallant gyfathrebu. Maent yn orbryderus ynglŷn â phlesio eu partner.

Partner busneslyd

A yw eu partner yn torri ar draws neu’n amharu ar alwadau neu sgyrsiau fideo?  A oes unrhyw fathau eraill o ymddygiad sy’n ymddangos fel ymddygiad rheoli?

2. Darparu cymorth i aelodau – gwrando, credu a chyfeirio

Cadwch mewn cysylltiad. Wrth i’r mesurau cyfyngiadau symudiadau a chadw pellter cymdeithasol barhau i fod mewn grym, gellir gwneud hyn drwy alwadau fideo neu ffôn rheolaidd, neu drwy negeseuon e-bost neu destun os yw hyn yn ddull mwy diogel. Byddwch yn ofalus a sensitif.

Efallai na allant siarad yn ddiogel, neu efallai nad ydynt yn teimlo’n barod i siarad am yr hyn sy’n digwydd iddynt. Ond bydd sgyrsiau cyffredinol a negeseuon cyfeillgar yn dangos iddynt eich bod yna iddynt os ydynt yn barod i siarad ar ddyddiad diweddarach. Parhewch i gadw mewn cysylltiad â hwy, mewn ffyrdd sy’n teimlo’n ddiogel, hyd yn oed os nad ydynt eisiau ceisio cymorth eto.

Mae’n cymryd llawer iawn o ddewrder i wneud datgeliad. Byddwch yn ofalus a sensitif ynglŷn â’r ffordd rydych yn cynnig neu’n darparu cymorth. Os bydd rhywun mewn sefyllfa ymosodol, gallai fod yn anodd iawn iddynt ei gadael. Efallai nad ydynt yn gallu gadael. Hwy sy’n adnabod eu sefyllfa orau, felly dylech gael eich arwain ganddynt hwy.

Dylech eu hannog i ffonio llinell gymorth Byw Heb Ofn 0808 80 10 800

Gall Llinell Gymorth Byw Heb Ofn ddarparu cymorth i unrhyw un sydd wedi’u heffeithio gan gam-drin domestig neu drais rhywiol. Gallant ddarparu cyngor hefyd i’r rhai sy’n poeni am gydweithiwr, ffrind neu aelod o’r teulu. Mae eu llinell gymorth ar agor 24 awr y dydd, 7 diwrnod yr wythnos.

Gallant ddarparu cyngor a chymorth hefyd drwy:

• Testun ar 07860077333
• Gwe sgwrs yn livefearfree.org.uk
• E-bost info@livefearfreehelpline.wales

Nid yw’r cyfyngiadau symudiadau a gyflwynwyd yn ystod y pandemig yn berthnasol mewn sefyllfaoedd pan fydd angen i bobl adael eu cartrefi eu hunain i geisio cymorth oherwydd cam-drin domestig.

Byddwch yn sensitif bob amser i’r sefyllfa a chofio nad yw dianc rhag y camdriniwr yn opsiwn o bosibl. Gallwch roi cyngor i bobl ar sut i gadw eu hunain yn ddiogel a lleihau’r risg o drais. Gallant:

• ceisio sicrhau bod eu ffôn wedi gwefru a gyda hwy bob amser
• arbed rhifau llinell gymorth mewn enw cudd
• sefydlu cod dirgel gyda rhywun arall a all seinio rhybudd ar eu rhan, gyda pherson arall wrth gefn rhag ofn y bydd y cyntaf yn sâl neu’n hunanynysu
• cadw eu hunain yn ddiogel ar-lein a’i gwneud yn anoddach i gamdriniwr olrhain eu gweithgarwch
• cadw cofnod neu ddyddlyfr cuddiedig fel tystiolaeth. Mae ap symudol Brightsky yn un ffordd y gallwch chi neu hwy wneud hyn yn y dirgel
• bod yn ymwybodol o unrhyw arwydd rhybuddio yn ymddygiad eu camdriniwr
• ystyried y rhannau gorau o’r cartref i fod ynddynt os bydd angen iddynt ffoi neu gloi eu hunain i ffwrdd (dylent ystyried pethau fel mynediad at lwybrau dianc, mynediad at ffôn, clo neu ddull o faricedio eu hunain mewn ystafell)
• osgoi ardaloedd megis y gegin, garej neu unrhyw le lle gallai camdriniwr gael gafael ar  arf
• cynllunio llwybr dianc – ystyried lle y byddant yn mynd a chynllunio lle i gwrdd â’u plant os cânt eu gwahanu
• deialu 999 os ydynt yn teimlo eu bod mewn perygl a defnyddio’r system Ateb Tawel os na allant siarad yn rhydd drwy bwyso 55. Mae hyn yn hysbysu atebwr yr alwad eu bod mewn perygl ac na allant siarad.
• gwneud yn siŵr bod plant yn gwybod sut i ffonio 999 a rhoi eu cyfeiriad neu ddefnyddio Ateb Tawel.
   

Pethau i’w gwneud a phethau i’w osgoi

Mae yna rai pethau i’w gwneud a phethau i’w hosgoi ar gyfer sut y byddwch yn cynnig cymorth:

Dylech

• Cadw’r llinellau cyfathrebu ar agor er mwyn lleihau ynysiad.
• Cofio nad yw pobl yn gallu siarad yn rhydd o bosibl os yw eu camdriniwr yn monitro eu sgyrsiau.
• Gofyn a ydynt yn gallu siarad yn rhydd cyn i chi ofyn a oes unrhyw beth o’i le.
• Gofyn iddynt besychu neu ailadrodd gair i roi gwybod i chi nad yw pethau’n iawn.
• Cytuno ar air cudd y gallant ei ddefnyddio i seinio rhybudd i chi.
• Rhoi gwybod iddynt eich bod yma i helpu a bod y sgwrs yn gyfrinachol.
• Gwrando’n ofalus ar beth maent yn ei ddweud a chefnogi eu dewisiadau.
• Eu gwneud yn ymwybodol o ffyrdd eraill y gallant gael help a chymorth. Rhoi dewisiadau ac opsiynau iddynt heb ddweud wrthynt beth i’w wneud.
• Cydnabod a chadarnhau eu pryderon. Efallai y byddant yn sôn am deimlo’n nerfus, ofnus a phryderus. Mae cadarnhau eu pryderon yn gallu dangos y byddwch yn eu cymryd o ddifrif.
• Gofyn a oes unrhyw newidiadau i drefniadau gweithio neu unrhyw beth y gallai’r cyflogwr ei wneud i’w cynorthwyo. Dylech gynnig eu cynorthwyo os bydd angen cymorth arnynt i ofyn am y rhain.
• Cynnal ffiniau a deall cyfyngiadau eich rôl, nid ydych yn gwnselydd ac mae angen i chi ofalu amdanoch eich hun hefyd.

Ni ddylech

• Aros i rywun ddod atoch chi neu anwybyddu sefyllfa nad yw’n teimlo’n iawn. Os ydych yn amau camdriniaeth, holwch mewn ffordd sensitif. Os ydych yn poeni am unrhyw un gallwch ffonio’r llinell gymorth Byw Heb Ofn  i gael cyngor ar beth i’w wneud.
• Eu diystyru neu eu hamau os byddant yn datgelu unrhyw beth i chi.
• Ceisio eu gorfodi i roi gwybodaeth – gallai hyn wneud iddynt deimlo nad ydych yn eu credu neu eu bod yn cael eu holi. Gadewch iddynt hwy ddweud wrthych beth sy’n teimlo’n iawn iddynt hwy.
• Ffonio’r heddlu neu gynnwys eraill yn groes i’w dymuniadau – dylech ond gwneud hynny os ydych yn credu bod eu bywyd mewn perygl.
• Rhoi pwysau arnynt neu eu llywio tuag at unrhyw gamau gweithredu – dywedwch wrthynt pa opsiynau sydd ar gael a’u cefnogi gyda’r hyn maent eisiau ei wneud. Dylech eu cyfeirio’n ddiogel at wasanaethau cymorth lleol neu’r Llinell Gymorth Byw Heb Ofn yw’r ffordd orau ymlaen.
• Mynnu eu bod yn gadael y tŷ – efallai y byddant yn cael eu gorfodi i ddychwelyd.
• Rhoi pwysau arnynt neu eu barnu am beidio ceisio dianc.
• Gwneud unrhyw ymyriadau a allai eich peryglu chi a/neu’r goroeswr. Os ydych yn amau bod rhywun mewn perygl o drais corfforol, ffoniwch 999 ar unwaith.

Mae Cymorth i Ferched Cymru wedi cynhyrchu pecyn cymorth ar gyfer gwylwyr COVID-19 sy’n gynnwys gwybodaeth bellach a chyngor ymarferol ar sut i gefnogi rhywun sy’n profi camdriniaeth.

Rhestr lawn o wasanaethau cymorth arbenigol

Llinell Gymorth Byw Heb Ofn

Gall y Llinell Gymorth Byw Heb Ofn ddarparu cymorth i unrhyw un sydd wedi’u heffeithio gan gam-drin domestig neu drais rhywiol. Gallant ddarparu cyngor hefyd i’r rhai sy’n poeni am gydweithiwr, ffrind neu aelod o’r teulu. Mae eu llinell gymorth ar agor 24 awr y dydd, 7 diwrnod yr wythnos ar 0808 80 10 800.
Gallwch gael cyngor a chymorth hefyd drwy:
•    Testun ar 07860077333
•    Gwe sgwrs ar bywhebofn.org.uk
•    E-bost info@livefearfreehelpline.wales

Cymorth i Ferched Cymru

Mae Cymorth i Ferched Cymru yn elusen genedlaethol yng Nghymru sy’n gweithio i ddiddymu cam-drin domestig a phob math o drais yn erbyn merched. Maent wedi cynhyrchu pecyn cymorth gwylwyr COVID-19 ac mae ganddynt wybodaeth a chymorth ar eu gwefan ar gyfer unrhyw un sydd angen help a’r rhai sy’n poeni am rywun arall.

Bawso

Mae Bawso yn darparu gwasanaethau arbenigol i gymunedau Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig (BME). Maent yn cefnogi pobl BME yng Nghymru sy’n profi cam-drin domestig a mathau eraill o gam-drin, gan gynnwys anffurfio organau cenhedlu benywod, priodas dan orfod, masnachu pobl. Mae ganddynt linell gymorth 24 awr 0800 731 8147

Dyn Wales

Mae Dyn Wales yn darparu cymorth i ddynion heterorywiol, hoyw, deurywiol a thraws sy’n profi cam-drin domestig gan bartner: 0808 801 0321

Diogelu Cymru

Mae canllawiau diogelu Llywodraeth Cymru ar gael yma. Mae Gweithdrefnau Diogelu Cymru yn nodi’r rolau a’r cyfrifoldebau hanfodol i ddiogelu plant ac oedolion sydd mewn perygl o gam-drin ac esgeulustod. Mae yna hefyd Ap Diogelu Cymru Gyfan ar gael ar Google Play a fersiwn ar yr App Store

New Pathways

Mae New Pathways yn darparu Canolfannau Cyfeirio Ymosodiadau Rhywiol (SARCS). Yn aml, gall dioddefwyr trais ac ymosodiadau rhywiol deimlo nad oes llawer o ddewisiadau ar gael iddynt ac maent yn credu y bydd dweud wrth rywun beth sydd wedi digwydd iddynt yn golygu y bydd digwyddiadau’n mynd y tu hwnt i’w rheolaeth yn gyflym. Mae gwasanaethau SARC yn canolbwyntio’n llwyr ar y cleient ac maent wedi’u cynllunio i sicrhau bod cleientiaid yn derbyn y wybodaeth gywir i’w galluogi i wneud eu dewisiadau eu hunain ynglŷn â beth sy’n digwydd nesaf. Mae hyn yn cynnwys gallu cyfeirio eu hunain i SARC a derbyn cymorth ar unwaith heb orfod cysylltu â’r heddlu. Ffôn: 01685 379 310; e-bost enquiries@newpathways.org.uk

Respect

Mae Respect yn darparu cymorth i helpu cyflawnwyr i reoli eu hymddygiad. Maent hefyd yn darparu cymorth i ddioddefwyr gwrywaidd a phobl ifanc sy’n profi trais mewn perthnasoedd agos: 0808 8024040

Men’s Advice Line

Mae’r Mens Advice Line yn llinell gymorth gyfrinachol i ddioddefwyr gwrywaidd cam-drin domestig a’r rhai sy’n eu cefnogi. Gellir cysylltu â hwy ar 0808 801 0327.

Galop – ar gyfer aelodau’r gymuned LGBT+

Os ydych yn aelod o’r gymuned LGBT+, mae gan Galop linell gymorth arbenigol ar 0800 999 5428 neu gallwch anfon e-bost i help@galop.org.uk 

Cam-drin economaidd

Os ydych yn poeni am sut y gallai’r coronafeirws fod yn effeithio ar eich sefyllfa ariannol a’ch gadael yn agored i gam-drin economaidd, gweler y cyngor gan Drysorlys Ei Mawrhydi ar y cymorth sydd ar gael. Mae’r elusen Surviving Economic Abuse hefyd wedi darparu canllawiau a chymorth ychwanegol.

Rights of Women

Llinell gymorth gyfreithiol genedlaethol cyfraith teulu: 020 7251 6577 neu www.rightsofwomen.org.uk

Hestia

Mae Hestia yn darparu ap symudol am ddim i’w lawrlwytho, Bright Sky, sy’n darparu cymorth a gwybodaeth i unrhyw un a allai fod mewn perthynas 

Chayn

Mae Chayn yn darparu cymorth ac adnoddau mewn nifer o ieithoedd, gan amrywio o nodi sefyllfaoedd ystrywgar a sut y gall ffrindiau gynorthwyo’r rhai sy’n cael eu cam-drin.

Llinell Gymorth Priodas Dan Orfod y Swyddfa Gartref

Gall Uned Priodas Dan Orfod y Swyddfa Gartref (FMU) gynnig cyngor os ydych yn ceisio atal priodas dan orfod neu os angen cymorth arnoch i adael priodas yr ydych wedi’ch gorfodi iddi. Mae ganddynt linell cymorth: 020 7008 0151 a gellir cysylltu â hwy ar fmu@fco.gov.uk.

Llinell Gymorth FGM NSPCC 

Mae gan yr elusen blant, NSPCC dudalen gwe a llinell gymorth am ddim ar gyfer unrhyw un sy’n poeni bod plentyn mewn perygl o, neu sydd eisoes wedi cael Anffurfio Organau Cenhedlu Benywaidd (FGM). Ffôn: 0800 028 3550 neu e-bost fgmhelp@nspcc.org.uk.

Cymorth i weithwyr proffesiynol

Mae SafeLives yn darparu canllawiau a chymorth i weithwyr proffesiynol a’r rhai sy’n gweithio yn y sector cam-drin domestig, yn ogystal â chyngor i’r rhai mewn perygl.

Cyhoeddiadau’r TUC 

Domestic violence and the workplace

Ein hadroddiad ar effaith cam-drin domestig ar fywydau gwaith merched.

Unequal, trapped and controlled

Adroddiad ar y cyd y TUC a Cymorth i Ferched ar brofiad merched o gam-drin ariannol.

Safe at home, safe at work

Adroddiad ETUC ar strategaethau undebau llafar i atal, rheoli a dileu trais yn erbyn merched.